Αφορμή για το σημερινό μου θέμα, είναι το γεγονός ότι στους παραγωγούς της περιοχής μας υπάρχει μία σύγχυση για τους δύο αυτούς εχθρούς της ελιάς. Πολλοί παραγωγοί θεωρούν είτε ότι πυρηνοτρύτης και ο ρυγχίτης (ή «μπίμπικας» όπως αποκαλείται στην περιοχή μας) είναι το ίδιο έντομο, είτε ότι ο εχθρός της ελιάς την εποχής μεταξύ μέσα Μαΐου έως μέσα Ιουνίου είναι ένας και είναι ο «μπίμπικας».Αυτή η διαπίστωση προέκυψε από την καθημερινή μου επαφή με παραγωγούς, κι επειδή θεωρώ, ότι για να αντιμετωπιστεί ένα πρόβλημα πρέπει πρωτίστως να κατανοηθεί, αποφάσισα στο σημερινό μου άρθρο να σας παρουσιάσω τους δύο αυτούς εντομολογικούς εχθρούς της ελιάς, τον πυρηνοτρύτη της καρπόβιας γενιάς, και το ρυγχίτη, των οποίων οι προσβολές στην ελιά συνήθως συμπίπτουν χρονικά.
Ο Πυρηνοτρήτης είναι ένα έντομο που ανήκει στην τάξη των Λεπιδόπτερων, δηλαδή την ομάδα των πεταλούδων. Το τέλειο έντομο είναι μια πολύ μικρή πεταλούδα γκρίζου χρώματος. Το στάδιο του σκουληκιού του εντόμου προκαλεί σοβαρές ζημιές στα φύλλα, τα άνθη και τον ελαιόκαρπο. Προσβάλλονται φύλλα, άνθη και καρποί από διαφορετικές γενεές του εντόμου. Στα φύλλα παρατηρούνται τεσσάρων ειδών στοές: νηματοειδής (πρωτογενής), σχήματος C (δευτερογενής), βοθρίο (τριτογενής – στρογγυλή), ακανόνιστου σχήματος – ανοικτή. Παρατηρούνται επίσης φύλλα συνδεδεμένα με μετάξινα νημάτια, όταν η προνύμφη ετοιμάζεται να νυμφωθεί. Στις ταξιανθίες τα κατεστραμμένα άνθη είναι επίσης συνδεδεμένα με μετάξινα νημάτια. Οι προσβεβλημένοι από τις προνύμφες καρποί ξηραίνονται, μαυρίζουν και πέφτουν («πιπέρι» = καρποί 4-6 χιλιοστά, «καλογρί» = καρποί 8-10 χιλιοστά) τον Ιούνιο-Ιούλιο (θερινή πτώση) και αργότερα τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο κατά την έξοδο των ώριμων προνυμφών (φθινοπωρινή πτώση).

Το τέλειο έντομο του πυρηνοτρύτη(δεξιά) και προσβολή σε καρπό ελιάς από το έντομο(αριστερά)

Ο Ρυγχίτης ή «μπίμπικας» είναι μικρό κολεόπτερο μήκους 5-6 mm με χαρακτηριστικό ρύγχος. Ολοκληρώνει μια γενεά σε δύο χρόνια και διαχειμάζει ως ανεπτυγμένη προνύμφη στο έδαφος τον πρώτο χειμώνα και ως τέλειο στο έδαφος το δεύτερο χρόνο. Τα τέλεια έντομα βγαίνουν από το έδαφος Απρίλιο-Μάιο και φτάνουν στο φύλλωμα όπου τρέφονται για λίγες εβδομάδες από τα τρυφερά φύλλα και τις κορυφές των νεαρών βλαστών. Όταν δημιουργηθούν οι καρποί τρέφονται από αυτούς τρυπώντας με το ρύγχος τη σάρκα και προκαλούν πρώιμη καρπόπτωση. Τον Ιούλιο-Αύγουστο, αφού ανοίγει μία οπή μέχρι το ενδοκάρπιο (πυρήνα) τοποθετεί με τον ωοθέτη ένα αυγό, το οποίο σε 10 ημέρες εκκολάπτεται και η νεαρή προνύμφη ορύσσει στοά που φτάνει στο σπέρμα το οποίο τρώει, ενώ τον Οκτώβριο-Νοέμβριο οι προνύμφες έχουν ολοκληρώσει την ανάπτυξή τους, εγκαταλείπουν τον καρπό και μπαίνουν στο έδαφος όπου παραμένουν ως το τέλος του επόμενου θέρους ή αρχές φθινοπώρου οπότε νυμφώνεται. Την επόμενη άνοιξη βγαίνουν τα τέλεια.

Ο ρυγχίτης ή «μπίμπικας» και οι προσβολές που προκαλεί στον καρπό της ελιάς

Μετά τη σύντομη αυτή παρουσίαση των δύο σπουδαιότερων εχθρών της ελιάς, μετά το δάκο, ο οποίος είναι ο σπουδαιότερος, ο ελαιοπαραγωγός πρέπει να γνωρίσει τη διαφορά των δύο εντόμων και τον τρόπο με τον οποίο προσβάλλουν για να τις προλαβαίνουν. Πολλές  φορές, κατά το φθινόπωρο, επειδή παρατηρείται καρπόπτωση από δακοπροσβολή, θεωρείται από τους παραγωγούς ότι όλοι οι καρποί που είναι πεσμένοι στο έδαφος, οφείλονται στο δάκο. Πολλές φορές όμως, η καρπόπτωση του φθινοπώρου δεν οφείλεται μόνο στο δάκο, αλλά στη φθινοπωρινή πτώση από πυρηνοτρύτη κι έτσι δεν αξιολογείται η σημαντικότητα του εχθρού, νομίζοντας κακώς ότι «φταίει» ο δάκος για τις ζημιές.
Συνοψίζοντας, αφού ξεκαθαρίσαμε ότι πρόκειται για δύο διαφορετικά έντομα, τα οποία προσβάλλουν την ελιά την ίδια σχεδόν εποχή, μπορούν επομένως να καταπολεμηθούν συγχρόνως με κοινούς ψεκασμούς από μέσα Μαΐου έως τέλος Ιουνίου, σε συνδυασμό ακόμα και με το δάκο.

Άρθρο του Μάνου Ροδανάκη για την εφημερίδα “Σητειακά”